Patriarchou Gregoriou 56

 

Part of a series, αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [06/40]. 

cafe zolota

 

Εγκαίνεια του καφέ Ζολώτα (1980-1993), δίπλα στο Λιμεναρχείο, πλατεία Φάρου, Αλεξανδρούπολη

Part of a series, αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [05/40]. 

animal art

Τον απωθούσε η θέα των φiδιών ακόμη και ως εικόνες σε βιβλία (επηρρεάστηκε άραγε από τη θεία του την Καλλιρρόη;), μάλλον δεν τρελαινόταν για τους κροκόδειλους (ακόμη θυμάμαι την κριτική του για έναν κροκόδειλο στον οποίο προσέδωσα φιλικό χαρακτήρα), αγαπούσε, φρόντιζε και φωτογράφιζε τις γάτες στην αυλή του πατρικού του, και φυσικά λάτρευε τον σκύλο του την Ρόζα (τόσο ώστε στο διαδικτυακό του ψευδώνυμο να ταυτίζεται με αυτήν, ως gtroza). 

Πέρα από τα αναρίθμητα σκίτσα και σχέδια της Ρόζας, έφτιαξε μία σειρά από γλυπτά ζώα όπως η χαρτονένια κουκουβάγια και τα μεταλλικά ψάρια. Πώς του ήρθε η έμπνευση για αυτές τις δημιουργίες; Γιατί διάλεξε αυτά και όχι άλλα ζώα; 

Σίγουρα τον έλκυε η φόρμα τους όπως και σε άλλους αρχιτέκτονεςσ τησ γενιάς του. Παρόλο που ήταν φανκτιοναλιστής, στα μικρής κλίμακας έργα (έπιπλα, γλυπτά κα.) επέτρεπε στον εαυτό του να τον καθοδηγήσει η φόρμα. Να πειραματιστεί. Πάντα έδινε προσοχή στο υλικό.  Στην ομάδα των δύο αυτών έργων,  κουκουβάγια και ψάρια (δύο) παρόλο που το υλικό είναι διαφορετικό (χαρτόνι, το αγαπημένο του άσπρο-γκρι και μέταλλο αντίστοιχα) υπάρχει το κοινό ότι φτιάχνει τον όγκο λυγίζοντας λωρίδες. Το δισδιάστατο υλικό γίνεται τρισδιάστατο (ων), και φτιάχνει ένα είδος μονοκονδυλιάς. Θα έλεγε κανείς, και ειδικά για τα ψάρια ότι είναι μία σειρά από μονοκονδυλιές έξυπνα πιασμένες. Οι λεπτομέρειες και καθαρές ενώσεις ήταν από τα στοιχεία του.  

(Συνεχίζοντας σχετικά με την φόρμα, και) γνωρίζοντας την αγάπη του για την γεωμετρία, ο Τολούδης ίσως έβλεπε αυτά τα έργα σαν πρόκληση να αναπαραστήσει το οργανικό που βρίσκεται στην φύση με απλές καθαρές γραμμές. Η μελέτη για το αεροδυναμικό σχήμα του σώματος των ζώων αυτών που διασχίζουν τον αέρα και το νερό σχετίζεται σίγουρα με τη μελέτη για το σκάφος του Μαρία, άλλα και με τα μικρά σκάφη που είχε καρασκευάσει νεώτερος.  

Μια άλλη πρόκληση ήταν το να περιγράψει κάτι τόσο πολύπλοκο με τα ελάχιστα. Ίσως και περισσευούμενα υλικά.

Ξαναγυρίζοντας στην κουκουβάγια, ένας άλλος δημιουργός, ο Πικάσο, για μία σειρά από κουκουβάγιες του, εμπνεύστηκε από μία που την είχε κρατήσει (και ως ένα βαθμό εξημερώσει) στο σπίτι του. Ίσως γιατί έμοιαζε και ο ίδιος με κουκουβάγια. Ο Τολούδης από τι εμπνεύστηκε; Τώρα που το σκέφτομαι, εκ των υστέρων, ίσως χώριζε τα ζώα σε καλά και κακά, ίσως σε αυτά έβρισκε μία δικαιοσύνη που δεν την έβρισκε (εφόσον δεν υπάρχει) στην κοινωνία των ανθρώπων. Μία περίοδο σκεφτόταν αλλά δεν υλοποίησε, την δημιουργία ενός χρυσού δράκου για να σταματήσει την εξόρυξη χρυσού στην Θράκη. Ο δράκος θα φόβιζε. Δεν μου φαίνεται λοιπόν τυχαίο ότι έφτιαξε μια κουκουβάγια, ένα ζώο ταυτισμένο με την σοφία. 

Το γεγονός ότι η κουκουβάγια είναι από τα πιο δημοφιλή ζώα στην αρχαία Ελλάδα και βρίσκεται σε πολλές αναπαραστάσεις σίγουρα δεν τον άφησε ανεπηρέαστο. Αλλά και το ψάρι δεν θεωρείται πολύ Ελληνικό, μεσογειακό, ίσως και Θρακικό; 

Μπορεί αυτή η σειρά έργων να έχει να κάνει με το πιο υπαρξιακό κομμάτι του δημιιουργού. Ίσως υπάρχει κάτι το πρωταρχικό στο να αναπαραστήσουμε τα ζώα, μπορεί και να είναι διαφορετικές προσωπογραφίες;

Άλλα ζώα έργα τέχνης είναι μία σειρά από χαρτονιένες μάσκες ζώων για την θεατρική παράσταση Οδυσσεβάχ, μία σειρά από χάρτινα δυσδυάστατα ψάρια βαμμένα με μαρκαδόρο.  Επίσης οι πεταλούδες που έφτιαξε από σύρμα για βιτρίνα μαγαζιού με κάλτσες (κράτησε μία στο γραφείο του), μία σειρά από μέλισσες prints και cutouts ως μέρος του branding για μελισσοκόμο,  το γνωστό περιστέρι μονοκονδυλιά ως λογότυπα για την εφημερίδα γνώμη, αλλά και δίαφορα σχέδια από αγελάδες, κουνελάκια, περιστέρια. 

Part of a series, αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [04/40]. 

a promenade

photos by Maria Toloudi

Part of a series, αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [03/40]. 

port architecture

 

Υπάρχει τυπολογία για την αρχιτεκτονική στο λιμάνι; Ποια είναι η σχέση με το νερό και την ακτογραμμή, τον ουρανό και τον ορίζοντα, με τα σκάφη και την ιστιοπλοΐα; Ο αρχιτέκτονας Γεώργιος Τολούδης (1946-2018) είχε την δυνατότητα να επεξεργαστεί τα παραπάνω ερωτήματα με δύο του έργα, όσο ήταν φοιτητής αρχιτεκτονικής, το κτίριο ΝΟΑ [link] και το κτίριο του 1ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων Αλεξανδρούπολης.   

Ο φοιτητής δεν μαθαίνει μόνο, αλλά καταθέτει και γνώση τουλάχιστον για αρκετές περιπτώσεις όπως σίγουρα αυτή του Τολούδη. Θεωρώ την περίοδο των φοιτητικών χρόνων την πιο αγνή και γόνιμη για τις ιδέες. Παρατηρώ τα τελευταία χρόνια ότι τότε έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα αυτές και να αλλάξουν τον κόσμο αλλά και να καθορίσουν την γραμμή ενός δημιουργού. Για να το διορθώσω, όχι απαραίτητα τα φοιτητικά, αλλά τα πρώτα χρόνια ενασχόλησης με το αντικείμενο. Για να μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν μεγάλοι αρχιτέκτονες που δεν απέκτησαν καν αρχιτεκτονικό δίπλωμα (Le Corbusier, Mies van der Rohe, Tadao Ando, Peter Zumthor για να ονομάσω μερικούς). (Βέβαια στην περίπτωση του Τολούδης η κατάθεση αυτή της γνώσης ξεκίνησε από τα μαθητικά του χρόνια και τις πρώτες του κατασκευές).

Ο Τολούδης είχε μεγάλο σεβασμό στην αρχιτεκτονική και δεν επέτρεψε στον εαυτό του να την χρησιμοποιήσει για να αναδειχτεί ο ίδιος. Υπηρέτησε τις ανάγκες και επιθυμίες των χρηστών, έδωσε μεγάλη βαρύτητα στο τοπίο, ασχολήθηκε με τον χώρο και την διαχρονικότητα του και όχι με μία γρήγορη εξωτερική "πιασάρικη" εικόνα που επιδιώκεται από πολλούς. Άφησε τους αγαπημένους του πειραματισμούς κυρίως για άλλες κλίμακες (πχ. έπιπλο, κατασκευές) και έδωσε τον ώριμο εαυτό του και την ψυχή του προσφέροντας μία αρχιτεκτονική εγγύηση ποιότητας στους χρήστες του (και πολίτες αυτής της πόλης). Αυτή την διαφοροποίηση στην στάση του για τον σχεδιασμό επίπλου (έμφαση σε φόρμα) και στην αρχιτεκτονική κλίμακα (πχ. κατοικία ως το όνειρο ενός πελάτη για την ζωή του) την μοιράστηκε μαζί μου σε κάποια συζήτηση. Ίσως ήταν χαρακτηριστικό της γενιάς αυτών των αρχιτεκτόνων, το πως να προσφέρεις ταπεινά με μία τέχνη τόσο μεγάλη. Ίσως απλά δικό του. 

Το κτίριο των ναυτοπροσκόπων δείχνει για άλλη μία φορά το ότι δεν ενδιαφερόταν για τοπόσημα ψηλά και τρανταχτά που να φαίνονται από παντού. 'Οσον αφορά το ύψος παρόλο που σχεδίασε πολυκατοικίες, ήταν ενταγμένες στον ιστό της πόλης  Το κτίριο αυτό με την έμφαση του στην οριζοντιότητα είναι χαρακτηριστικό αυτής του της φιλοσοφίας. Εν συντομία καταφέρνει και την ένταξη στο context/γενικό πλαίσιο, και να έχει καθαρές γραμμές. 

Η απλότητα του κτιρίου των ναυτοπροσκόπων είναι χαρακτηριστική. Περίοπτο, διώροφο, με ταράτσα, υπόγειο, νεώσοικο, εξωτερική σκάλα, περιμετρικό στεγασμένο μπαλκόνι (που προσφέρει στέγαση στον εξωτερικό χώρο). Οι καθαρές γραμμές του συνοδεύονται από "ευκρίνεια" στην κατασκευή και στη δομή του. Ενδεικτικά αναφέρω τα δοκάρια στον πρόβολο του μπαλκονιού και το στέγαστρο του, τον διαχωρισμό πέτρας και τοίχου,  τις καθαρές γραμμές στα μωσαικά δάπεδα, την ένταξη του τοίχου πέτρας στο εσωτερικό χώρο, τον καθαρό ρυθμό των ανοιγμάτων μεταξύ κολονών στην όψη.

Η εξωτερική σκάλα, το μπαλκόνι και η ταράτσα, αλλά και η σχέση του με το έδαφος και το νερό μας θυμίζουν το κτίριο επεκτείνεται και πέρα των τοιχών του. Θα σταθώ στην σκάλα του κτιρίου.  Εκτός απο την γλυπτική και οικοδομική της αξία, χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του Τολούδη, αυτή έχει και άλλο ενδιαφέρον. Εξωτερική μεν, αλλά ενταγμένη στην εσωτερική δομή του κτιρίου τονίζοντας πιθανώς την αξία της κίνησης και της διαδρομής που καθαρίζει το μυαλό. Κάνει το κτίριο πιο ευάερο, πιο διάτρητο, και παίζει με την σχέση του μέσα και του έξω ακόμη περισσότερο. Είχε άραγε ήδη επισκεφτεί την Ιαπωνία όταν το σχεδίασε; 

Οι δράσεις των χρηστών του κτιρίου σίγουρα δεν περιορίζονται σε εσωτερικούς χώρος. Τους δίνεται η δυνατότητα να απολαύσουν το κλίμα και το περιβάλλον, το νερό, να βραχούν, να λερωθούν αλλά και να χαθεί το βλέμμα τους στον ορίζοντα, όχι μόνο όταν πλέουν και κάνουν βόλτα αλλά και όταν μελετούν, δουλεύουν, ετοιμάζονται, συνεργάζονται, κατασκευάζουν. 

Τα τετράγωνα του παράθυρα, σε αυστηρό ρυθμό τοποθετημένα, καδράρουν το τοπίο, τον γαλάζιο ουρανό, τον ορίζοντα, το λιμάνι, τον φάρο, το χτισμένο της πόλης, την σιλουέτα της Σαμοθράκης με την αποφασιστικότητα ενός ζωγράφου να περιλάβει τον κόσμο όλο σε ένα πλαίσιο.

Το κτίριο εκπέμπει μία δύναμη. Για το κτίριο ΝΟΑ [link] που αφορά των σύλλογο των ιστιοπλώων, επίσης του Τολούδη, θα μπορούσε να έλεγε κανείς ότι εκπέμπει κύρος και σοφία σαν αυτή των ιστιοπλόων. Για αυτο το κτίριο του 1ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων θα έλεγε κανείς ότι εκπέμπει ενέργεια σαν αυτή των ναυτοπροσκόπων, που ακούραστοι φτιάχνουν, βοηθούν, συνεργάζονται, ταξιδεύουν, μαθαίνουν. Νιώθει κανείς συγκίνηση να βλέπει πως μετά από τόσα χρόνια αξιοποιείται τόσο δημιουργικά ένα κτίριο, πως ενεργοποιείται από τους μικρούς ναυτοπρόσκοπους που μας εμπνέουν να είμαστε καλύτεροι άνθρωποι, πιο "χρήσιμοι" πολίτες ίσως για τα κοινά. 

Τα δύο κτίρια (ΝΟΑ και ναυτοπρόσκοποι) έχουν πολλά κοινά ως αντιπροσωπευτικά της αρχιτεκτονικής του Τολούδη (λειτουργικότητα, χώρος με φυσικό φως, πολλαπλότητα και διαχρονικότητα στην χρήση, γερές κατασκευές, ευφυείς λεπτομέρειες, κα.) αλλά και ως αρχιτεκτονικά τοπόσημα του λιμανιού: Περίοπτα, οριζόντια, με καθαρές γραμμές, στέκονται αγέρωχα και τα δύο με φόντο τους την ίδια την Αλεξανδρούπολη, να υποδεχτούν τους θαλασσινούς επισκέπτες, προβάλλοντας την καλύτερη της εικόνα. Να μην ξεχνάμε ότι και στα δύο κυματίζει η μεγάλη αγάπη του Τολούδη, η γαλανόλευκη.

Part of a series, αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [02/40]. 

Tentative title(s): Γεώργιος Τολούδης: Σκέψεις για το Έργο του / George Toloudis: Bodies of Work.

anti mnimosynou

αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [01/40]

Το βιβλίο του Θεόδωρου Κ. Ορδουμποζάνη, Η Αλεξανδρούπολη των Εικαστικών παρουσιάζει, μεταξύ αξιόλογων δημιουργών, καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων, τον αρχιτέκτονα Γιώργο Τολούδη, 1946-2018 (αφιέρωμα στις σελίδες 152-154) μέσω ενός αντιπροσωπευτικού του έργου,  το κτίριο του Ναυταθλητικού Ομίλου Αλεξανδρούπολης Ν.Ο.Α. που βρίοκεται στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης. Το σχεδίασε το 1969 και αναγέρθηκε μεταξύ 1969-1971.  Γράφει ο Ορδουμποζάνης: "Ακόμη και μέχρι σήμερα το κτίριο αυτό δεσπόζει μέσα στο λιμάνι της πόλης και αποτελεί σημείο αναφοράς (τοπόσημο) για τους επισκέπτες της πόλης." Πέραν από την προσωπική ματιά και αξία που έχει αυτό το έργο για μένα και την οικογένεια μου υπάρχουν μερικές ιδέες που το διέπουν που δύσκολα τις αρνείται κανείς. Αναφέρω ενδεικτικά:

Το κτίριο έχει καθαρές γραμμές που εναρμονίζονται με τις καθαρές γραμμές του τοπίου της Αλεξανδρούπολης (μεγάλος ορίζοντας, ανοιχτός ουρανός, χαμηλή δόμηση σε σχετικά επίπεδο έδαφος) αναδεικνύοντας την ταυτότητα της πόλης μέσω αυτού του έργου. Η λέξη "δεσπόζει" (από τον συγγραφέα) είναι πραγματικά ταιριαστή εδώ, όχι μόνο λόγω της μοναδικότητας του ως κτίριο στο φαρδύ λιμάνι, αλλά λόγω της ευφυέστατης επιλογής του αρχιτέκτονα για μία φόρμα λιτή σε γραμμές, πλούσια σε υλικά, χώρο, και φως δε. Ευφυέστατη (επιλογή) γιατί παρόλο που το έργο φέρνει τις γραμμές του φανκτιοναλισμού, θα το έλεγε κανείς "κλασσικό," διαχρονικό. Το έργο είναι καθαρός εκφραστής των ιδεών του μοντερνισμού, της λειτουργικότητας, και του απέριττου (που τόσο πίστευε ο Γιώργος Τολούδης) και πρεσβευτής μιας στιβαρής κατασκευής από τοπικά υλικά και τοπικές μεθόδους κατασκευής (λαξευμένη πέτρα και λιθοδομή που βρίσκεται σε αρκετά από τα παλιά κτίρια της περιοχής). Δεν είχα την τύχη μέχρι στιγμής να απολαύσω το εσωτερικό του κτιρίου, να θαυμάσω το ελληνικό (και θρακικό) φως μέσω των μεγάλων ανοιγμάτων, τζαμαριών (πολλοί Αλεξανδρουπολίτες το κατάφεραν λόγω της επαφής τους με τον σύλλογο ή πίνοντας καφέ τις Κυριακές), αλλά σίγουρα απήλαυσα την γενναιόδωρη του ταράτσα που δίκαια έγινε στέκι εξόδου τα τελευταία χρόνια, δεκαετίες, στην πόλη. 

Οι γραμμές του κτιρίου, πέρα από το πως εναρμονίζονται με την πόλη,  έχουν έναν χωρικό διάλογο και με το ίδιο το λιμάνι. Οι οριζόντιες γραμμές εναρμονίζονται με τα πεζούλια κατάβασης στις βάρκες και σκάφη (δεξιά φωτογραφία σελ. 152, χώρος που χρησιμοποιείται και κατά τα Θεοφάνεια) και τα κατακόρυφα πέτρινα τοιχεία μαζί με τα τεντωμένα πανιά που διασχίζουν τον ουρανό καθώς πλέουν, σπάζουν ευχάριστα την μονοτονία του οριζόντιου, και του ανοιχτού ουρανού και τοπίου.

Δύσκολα να παραβλέψει κανείς τις όμορφες λεπτομέρειες αυτού του κτιρίου. Τα κουφώματα στις τζαμαρίες έχουν ρυθμό σα να είναι βγαλμένα από κλασσικό ναό. 

Το "κλασσικό" απλό πλακάκι στην βάση οργανώνει τον υπαίθριο του χώρα χωρίς κάγκελα, φράχτες, σηματοδοτήσεις, αλλά και φωτίζει την πέτρα. Το ίδιο πλακάκι φαίνεται να έχει και στην ταράτσα. Η προστασία στην ταράτσα με τοιχάκι πρόεκταση του κάτω τοίχου σε συνδυασμό με μία μόνο βέργα άρεζε πάντα στον αρχιτέκτονα ως μία ευκαιρεία να εκφράσει το απέριττο (φωτογραφία πάνω αριστερά στην σελίδα 153). Εδώ να σημειωθεί ότι ποτέ δεν άρεσαν στον Γιώργο Τολούδη τα πολύπλοκα "κάγκελα" αλλά σεβάστηκε προς τιμήν του τις επιθυμίες των πελατών για τις ονειρικές τους κατοικίες. Το γείσο διακριτικό, τα γράμματα επάνω στην πέτρα απλά και καθαρά. Το άσπρο χρώμα του τοίχου σε τέλεια αντίθεση με την ώχρα πέτρα (από τα αγαπημένα του πρόσωπα).

Αναρωτιέμαι πως ένιωθε όταν στην περιοχή γύρω από το κτίριο αυτό, δούλευε/"τελείωνε" το σκάφος του λίγο πριν το βαφτήσει στο νερό; Θυμάμαι αυτή την περίοδο, αλλά και μέσω των πρώτων φωτογραφιών του "Μαρία."Αυτή η άνεση να οικειοποιηθείς προσωρινά έναν χώρο, που τυχαίνει να είναι (δίπλα σε) ένα από τα πρώτα σου έργα (ως φοιτητής) μήπως είναι η δύναμη του μικρού μέρους (της Αλεξανδρούπολης εδώ) που δίνει την δυνατότητα στον δημιουργό να ξεπεράσει τα εμπόδια και τις δυσκολίες αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό και να παράξει έργο; Είναι μία απορία και προς τον Θ.Ορδουμποζάνη, πως η Αλεξανδρούπολη, μία μικρή πόλη, καταφέρνει να έχει τόσους δημιουργούς σαν αυτούς που παρουσιάζει στο βιβλίο του;

Πάντως δεν είναι υπερβολή η σκέψη ότι οι ιδέες που έχει κανείς ως φοιτητής της Αρχιτεκτονικής ή ως νέος είναι πολύ καθοριστικές για το έργο του. Σκέφτομαι τον αρχιτέκτονα Moshe Safdie που υλοποίησε την διπλωματική, το Habitat 67, στο Μοντρεάλ του Καναδά. Είναι η καθαρότητα του μυαλού χωρίς τις επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις και σκοτούρες, το ασυμβίβαστο της νεότητας; Ο Γιώργος Τολούδης "φύση ανήσυχο πνεύμα" (κατά τον Ορδουμποζάνη αλλά όχι μόνο) διατήρησε αυτή την δύναμη της νεότητας μέχρι τέλους - δύσκολα να διαψευστώ από όσους τον γνώριζαν.

Fatouros

Πώς κάποιες προσωπικότητες αφήνουν αποτύπωμα

Μια περιγραφή εκ των έξω (in memoriam Δημήτρη Φατούρου, 1928-2020)

της Μαρίας Τολούδη

Εντός μιας σκληρής πανδημίας έφυγε ο Δημήτρης Φατούρος. Το βιογραφικό του και το έργο του άλλοι θα το περιγράψουν. Εγώ θα καταθέσω τις σκέψεις μου κάτω από την επίδραση της ανακοίνωσης θανάτου του και ό,τι αυτή έφερε στην επιφάνεια.

Δεν θα ’λεγα πως τον ζήσαμε γιατί αφορούσε επαγγελματική σχέση αλλά η προσωπικότητα του τον καθιστούσε μέρος της ζωής μας την οποία και επηρέασε.

Ο Γιώργος Τολούδης ήταν συνεργάτης του για μία 10 ετία. Αναπόφευκτα, με τον γάμο μας, είχα την ευκαιρία να τον παρακολουθώ για μία πενταετία, μια πενταετία ιδιαίτερα σημαντική για τη χώρα μας, που τη σημάδεψε  πολλαπλά. Ήταν δάσκαλός του ο Δημήτρης Φατούρος, όπως θα ’πρεπε να είναι οι εκπαιδευτικοί αυτής της βαθμίδας.

Ο Δημήτρης Φατούρος ήταν ένας ιδιαίτερος άνθρωπος, ένας διανοούμενος πολύ πριν την εποχή του.

Τον γνώρισα μια και ο ο Γιώργος Τολούδης υπηρέτησε στην Έδρα που διηύθυνε ο Δημήτρης Φατούρος στο ΑΠΘ. Ένας χαρισματικός αρχιτέκτονας, με λόγο και έργο ανοιχτό στον κόσμο και το καινούριο.

Εκείνη την εποχή, στη μεταπολίτευση, έφερε στον αρχιτεκτονικό και όχι μόνον κόσμο νέες ιδέες, προσκάλεσε διακεκριμένες προσωπικότητες, άνοιξε τη Σχολή, από κέλυφος την έκανε πλατώ ανταλλαγής ιδεών και εφαρμογών.

Η Έδρα ασχολήθηκε με ό,τι μέχρι τότε εθεωρείτο ταπεινό ή, όπως αλλιώς αναφέρονταν οι παρυφές της πόλης, οι περιφρονημένες συνοικίες, οι άναρχα δομημένοι οικισμοί.

Άφηνε ελεύθερους τους συνεργάτες του να πειραματιστούν. Άλλαξε τη σχέση καθηγητή-φοιτητή. Ήταν ο Μίμης, όπως τον αποκαλούσαν. Ακόμη και μέχρι το ’80 ήξερες ότι ήταν προσβάσιμο το γραφείο του και η πόρτα  ανοιχτή για τον καθένα.

Απλός σε σημείο παρεξηγήσεως. Ένας αρχιτέκτονας-ποιητής. Κατηγορήθηκε και τότε αλλά περισσότερο αργότερα όταν του δόθηκαν κάποιες θέσεις για την αυθεντικότητα αυτής της απλότητάς του. Δεν το άξιζε; Ας μου πουν ποιος στην εποχή του ακόμη και τώρα δεν κουβαλάει το παρελθόν του και τον αυταρχισμό μιας άλλης εποχής, ιεραρχίας.

Δεν άφησε ο πλουραλισμός της σκέψης του να τον κυριεύσει η εποχή που τον καθηγητή τον ανακοίνωναν, πριν την είσοδό του στην αίθουσα διδασκαλίας, οι τούτε παρασκευαστές. Έκανε γνωστά ονόματα που δεν απασχολούσαν την Ελλάδα, στον χώρο της αρχιτεκτονικής, όπως θα τους άξιζε η προσοχή, πχ Λε Κορμπυζιέ, Πικιώνη, Ξενάκη.

Ποιος μίλησε για την ουτοπική πόλη Μπραζίλια; Ποιος μίλησε για βιομηχανικό σχεδιασμό, για Μπαουχάουζ; Άλλο να μελετάς το έργο τους όταν σπουδάζεις και άλλο να το εφαρμόζεις στη διδασκαλία σου, στα κτίρια που σχεδιάζεις. Θέλει δύναμη και εμπιστοσύνη σε αυτό που πρεσβεύεις και διδάσκεις. Έχει κόστος αλλά και μεταγενέστερη δόξα, αυτήν τη μετά θάνατο, που οι μελετητές του έργου σου θα αναδείξουν.

Στήριξε την εμμονή του Γιώργου για τη λειτουργικότητα του σχεδιασμού, την αγάπη του και τον σεβασμό στο υλικό, όσο κανείς άλλος. Έδωσε ευκαιρίες σε αυτόν όπως και σε όλους τους συνεργάτες του.

Εγώ, εκτός αρχιτεκτονικής, ως θεατής της ζωής της τότε κοινότητας της Έδρας του, θαύμαζα και ζήλευα την ιδιαίτερη προοπτική της. Ήταν ένας πυρήνας ενός άλλου κόσμου με όλες τις εσωτερικές κι όχι μόνο, προστριβές και αμφισβητήσεις. Ήταν ζωντανός οργανισμός, πρέπει να το παραδεχθούμε, και όχι διαφορετικός από ό,τι συνέβαινε την εποχή εκείνη στην κοινωνία. Μια Ελλάδα που προσπαθούσε να ανασυνθέσει την κατακερματισμένη ταυτότητα της. Μια Ελλάδα που πάμπολλα βαρίδια την κρατούσαν στο παλιό, το γνώριμο, το εύπεπτο και κάθε δύναμη που πήγαινε να ξεφύγει, να εκφραστεί έπρεπε στην καλύτερη περίπτωση να σιωπήσει, αν όχι να παταχθεί.

Συνέδεσε το Πολυτεχνείο με τη γειτονιά, αλλά και τα σαλόνια, την πόλη. Ποιος μιλούσε τότε για ανάπλαση των προσφυγικών; Ποιος έφερε διάσημους πολεοδόμους να μιλήσουν σε φοιτητές, συνεργάτες, τοπικούς άρχοντες γι’ αυτά; Ποιος οραματίστηκε και έδωσε σε συνεργάτες του όπως ο Γιώργος να συνομιλήσουν και να σχεδιάσουν έπιπλα; Ποιος σύνδεσε τη Furnidec με τους αρχιτέκτονες, την επικρατούσα τάξη τότε στη Θεσσαλονίκη, τους βιοτέχνες  επίπλων, με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό; Μεγάλα ονόματα όπως Sato, Βαράγκης συνομίλησαν μαζί του για το μέλλον του βιομηχανικού σχεδιασμού.

Σε μία ομιλία του στα εγκαίνια της Furnidec είπε το εξής ανατρεπτικό: «Φανταστείτε να φοράτε κρινολίνο και να πρέπει να οδηγήσετε μια Φεράρι ή Πόρσε. Έτσι βλέπετε, φίλοι μου κατασκευαστές, το κάθισμα και τον καναπέ. Είναι σαν να περιμένει να καθίσει επάνω του ένα κρινολίνο μόνο που ο επισκέπτης φοράει τζιν και μίνι φούστα». Αναστάτωση  στο ακροατήριο…

Μόνον διορατικοί και πρωτοπόροι τον ακολούθησαν.

Ποια έδρα «έβγαλε» τόσα ονόματα; [Δεν θα τα αναφέρω προς αποφυγή παρεξηγήσεων.] Και οι 19 συνεργάτες του ήταν ξεχωριστοί στο είδος τους και είχαν μία διακεκριμένη πορεία.

Η αρχιτεκτονική του, οι δημοσιεύσεις, οι ομιλίες του και τα ποιήματά του δεν άφησαν μόνο αισθητικό αποτύπωμα στην κοινωνία, αλλά επηρέασαν τη σκέψη και την προσέγγιση στην αρχιτεκτονική ακόμη και αυτούς που τον αμφισβήτησαν ή και απέρριψαν.

Σκηνή όπως να καταφθάνει ένα λεωφορείο με φοιτητές και διδάσκοντες στα προσφυγικά το ’75  ήταν πρωτόγνωρο και αλησμόνητο γεγονός. Ιδιαίτερης αξίας η δράση εκείνου του καιρού, αν σκεφτεί κανείς ότι ζούμε σε μια εποχή που εξακολουθούν να σχεδιάζουν τις πολυκατοικίες περίτεχνες και φορτωμένες με περιττούς όγκους, ως τούρτες γενεθλίων.

Δημοσιεύτηκε στο Kavala Post στις 10 Νοεμβρίου 2020 [σύνδεσμος]