anti mnimosynou

αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [01/40]

Το βιβλίο του Θεόδωρου Κ. Ορδουμποζάνη, Η Αλεξανδρούπολη των Εικαστικών παρουσιάζει, μεταξύ αξιόλογων δημιουργών, καλλιτεχνών και αρχιτεκτόνων, τον αρχιτέκτονα Γιώργο Τολούδη, 1946-2018 (αφιέρωμα στις σελίδες 152-154) μέσω ενός αντιπροσωπευτικού του έργου,  το κτίριο του Ναυταθλητικού Ομίλου Αλεξανδρούπολης Ν.Ο.Α. που βρίοκεται στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης. Το σχεδίασε το 1969 και αναγέρθηκε μεταξύ 1969-1971.  Γράφει ο Ορδουμποζάνης: "Ακόμη και μέχρι σήμερα το κτίριο αυτό δεσπόζει μέσα στο λιμάνι της πόλης και αποτελεί σημείο αναφοράς (τοπόσημο) για τους επισκέπτες της πόλης." Πέραν από την προσωπική ματιά και αξία που έχει αυτό το έργο για μένα και την οικογένεια μου υπάρχουν μερικές ιδέες που το διέπουν που δύσκολα τις αρνείται κανείς. Αναφέρω ενδεικτικά:

Το κτίριο έχει καθαρές γραμμές που εναρμονίζονται με τις καθαρές γραμμές του τοπίου της Αλεξανδρούπολης (μεγάλος ορίζοντας, ανοιχτός ουρανός, χαμηλή δόμηση σε σχετικά επίπεδο έδαφος) αναδεικνύοντας την ταυτότητα της πόλης μέσω αυτού του έργου. Η λέξη "δεσπόζει" (από τον συγγραφέα) είναι πραγματικά ταιριαστή εδώ, όχι μόνο λόγω της μοναδικότητας του ως κτίριο στο φαρδύ λιμάνι, αλλά λόγω της ευφυέστατης επιλογής του αρχιτέκτονα για μία φόρμα λιτή σε γραμμές, πλούσια σε υλικά, χώρο, και φως δε. Ευφυέστατη (επιλογή) γιατί παρόλο που το έργο φέρνει τις γραμμές του φανκτιοναλισμού, θα το έλεγε κανείς "κλασσικό," διαχρονικό. Το έργο είναι καθαρός εκφραστής των ιδεών του μοντερνισμού, της λειτουργικότητας, και του απέριττου (που τόσο πίστευε ο Γιώργος Τολούδης) και πρεσβευτής μιας στιβαρής κατασκευής από τοπικά υλικά και τοπικές μεθόδους κατασκευής (λαξευμένη πέτρα και λιθοδομή που βρίσκεται σε αρκετά από τα παλιά κτίρια της περιοχής). Δεν είχα την τύχη μέχρι στιγμής να απολαύσω το εσωτερικό του κτιρίου, να θαυμάσω το ελληνικό (και θρακικό) φως μέσω των μεγάλων ανοιγμάτων, τζαμαριών (πολλοί Αλεξανδρουπολίτες το κατάφεραν λόγω της επαφής τους με τον σύλλογο ή πίνοντας καφέ τις Κυριακές), αλλά σίγουρα απήλαυσα την γενναιόδωρη του ταράτσα που δίκαια έγινε στέκι εξόδου τα τελευταία χρόνια, δεκαετίες, στην πόλη. 

Οι γραμμές του κτιρίου, πέρα από το πως εναρμονίζονται με την πόλη,  έχουν έναν χωρικό διάλογο και με το ίδιο το λιμάνι. Οι οριζόντιες γραμμές εναρμονίζονται με τα πεζούλια κατάβασης στις βάρκες και σκάφη (δεξιά φωτογραφία σελ. 152, χώρος που χρησιμοποιείται και κατά τα Θεοφάνεια) και τα κατακόρυφα πέτρινα τοιχεία μαζί με τα τεντωμένα πανιά που διασχίζουν τον ουρανό καθώς πλέουν, σπάζουν ευχάριστα την μονοτονία του οριζόντιου, και του ανοιχτού ουρανού και τοπίου.

Δύσκολα να παραβλέψει κανείς τις όμορφες λεπτομέρειες αυτού του κτιρίου. Τα κουφώματα στις τζαμαρίες έχουν ρυθμό σα να είναι βγαλμένα από κλασσικό ναό. 

Το "κλασσικό" απλό πλακάκι στην βάση οργανώνει τον υπαίθριο του χώρα χωρίς κάγκελα, φράχτες, σηματοδοτήσεις, αλλά και φωτίζει την πέτρα. Το ίδιο πλακάκι φαίνεται να έχει και στην ταράτσα. Η προστασία στην ταράτσα με τοιχάκι πρόεκταση του κάτω τοίχου σε συνδυασμό με μία μόνο βέργα άρεζε πάντα στον αρχιτέκτονα ως μία ευκαιρεία να εκφράσει το απέριττο (φωτογραφία πάνω αριστερά στην σελίδα 153). Εδώ να σημειωθεί ότι ποτέ δεν άρεσαν στον Γιώργο Τολούδη τα πολύπλοκα "κάγκελα" αλλά σεβάστηκε προς τιμήν του τις επιθυμίες των πελατών για τις ονειρικές τους κατοικίες. Το γείσο διακριτικό, τα γράμματα επάνω στην πέτρα απλά και καθαρά. Το άσπρο χρώμα του τοίχου σε τέλεια αντίθεση με την ώχρα πέτρα (από τα αγαπημένα του πρόσωπα).

Αναρωτιέμαι πως ένιωθε όταν στην περιοχή γύρω από το κτίριο αυτό, δούλευε/"τελείωνε" το σκάφος του λίγο πριν το βαφτήσει στο νερό; Θυμάμαι αυτή την περίοδο, αλλά και μέσω των πρώτων φωτογραφιών του "Μαρία."Αυτή η άνεση να οικειοποιηθείς προσωρινά έναν χώρο, που τυχαίνει να είναι (δίπλα σε) ένα από τα πρώτα σου έργα (ως φοιτητής) μήπως είναι η δύναμη του μικρού μέρους (της Αλεξανδρούπολης εδώ) που δίνει την δυνατότητα στον δημιουργό να ξεπεράσει τα εμπόδια και τις δυσκολίες αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό και να παράξει έργο; Είναι μία απορία και προς τον Θ.Ορδουμποζάνη, πως η Αλεξανδρούπολη, μία μικρή πόλη, καταφέρνει να έχει τόσους δημιουργούς σαν αυτούς που παρουσιάζει στο βιβλίο του;

Πάντως δεν είναι υπερβολή η σκέψη ότι οι ιδέες που έχει κανείς ως φοιτητής της Αρχιτεκτονικής ή ως νέος είναι πολύ καθοριστικές για το έργο του. Σκέφτομαι τον αρχιτέκτονα Moshe Safdie που υλοποίησε την διπλωματική, το Habitat 67, στο Μοντρεάλ του Καναδά. Είναι η καθαρότητα του μυαλού χωρίς τις επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις και σκοτούρες, το ασυμβίβαστο της νεότητας; Ο Γιώργος Τολούδης "φύση ανήσυχο πνεύμα" (κατά τον Ορδουμποζάνη αλλά όχι μόνο) διατήρησε αυτή την δύναμη της νεότητας μέχρι τέλους - δύσκολα να διαψευστώ από όσους τον γνώριζαν.