port architecture

 

Υπάρχει τυπολογία για την αρχιτεκτονική στο λιμάνι; Ποια είναι η σχέση με το νερό και την ακτογραμμή, τον ουρανό και τον ορίζοντα, με τα σκάφη και την ιστιοπλοΐα; Ο αρχιτέκτονας Γεώργιος Τολούδης (1946-2018) είχε την δυνατότητα να επεξεργαστεί τα παραπάνω ερωτήματα με δύο του έργα, όσο ήταν φοιτητής αρχιτεκτονικής, το κτίριο ΝΟΑ [link] και το κτίριο του 1ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων Αλεξανδρούπολης.   

Ο φοιτητής δεν μαθαίνει μόνο, αλλά καταθέτει και γνώση τουλάχιστον για αρκετές περιπτώσεις όπως σίγουρα αυτή του Τολούδη. Θεωρώ την περίοδο των φοιτητικών χρόνων την πιο αγνή και γόνιμη για τις ιδέες. Παρατηρώ τα τελευταία χρόνια ότι τότε έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα αυτές και να αλλάξουν τον κόσμο αλλά και να καθορίσουν την γραμμή ενός δημιουργού. Για να το διορθώσω, όχι απαραίτητα τα φοιτητικά, αλλά τα πρώτα χρόνια ενασχόλησης με το αντικείμενο. Για να μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν μεγάλοι αρχιτέκτονες που δεν απέκτησαν καν αρχιτεκτονικό δίπλωμα (Le Corbusier, Mies van der Rohe, Tadao Ando, Peter Zumthor για να ονομάσω μερικούς). (Βέβαια στην περίπτωση του Τολούδης η κατάθεση αυτή της γνώσης ξεκίνησε από τα μαθητικά του χρόνια και τις πρώτες του κατασκευές).

Ο Τολούδης είχε μεγάλο σεβασμό στην αρχιτεκτονική και δεν επέτρεψε στον εαυτό του να την χρησιμοποιήσει για να αναδειχτεί ο ίδιος. Υπηρέτησε τις ανάγκες και επιθυμίες των χρηστών, έδωσε μεγάλη βαρύτητα στο τοπίο, ασχολήθηκε με τον χώρο και την διαχρονικότητα του και όχι με μία γρήγορη εξωτερική "πιασάρικη" εικόνα που επιδιώκεται από πολλούς. Άφησε τους αγαπημένους του πειραματισμούς κυρίως για άλλες κλίμακες (πχ. έπιπλο, κατασκευές) και έδωσε τον ώριμο εαυτό του και την ψυχή του προσφέροντας μία αρχιτεκτονική εγγύηση ποιότητας στους χρήστες του (και πολίτες αυτής της πόλης). Αυτή την διαφοροποίηση στην στάση του για τον σχεδιασμό επίπλου (έμφαση σε φόρμα) και στην αρχιτεκτονική κλίμακα (πχ. κατοικία ως το όνειρο ενός πελάτη για την ζωή του) την μοιράστηκε μαζί μου σε κάποια συζήτηση. Ίσως ήταν χαρακτηριστικό της γενιάς αυτών των αρχιτεκτόνων, το πως να προσφέρεις ταπεινά με μία τέχνη τόσο μεγάλη. Ίσως απλά δικό του. 

Το κτίριο των ναυτοπροσκόπων δείχνει για άλλη μία φορά το ότι δεν ενδιαφερόταν για τοπόσημα ψηλά και τρανταχτά που να φαίνονται από παντού. 'Οσον αφορά το ύψος παρόλο που σχεδίασε πολυκατοικίες, ήταν ενταγμένες στον ιστό της πόλης  Το κτίριο αυτό με την έμφαση του στην οριζοντιότητα είναι χαρακτηριστικό αυτής του της φιλοσοφίας. Εν συντομία καταφέρνει και την ένταξη στο context/γενικό πλαίσιο, και να έχει καθαρές γραμμές. 

Η απλότητα του κτιρίου των ναυτοπροσκόπων είναι χαρακτηριστική. Περίοπτο, διώροφο, με ταράτσα, υπόγειο, νεώσοικο, εξωτερική σκάλα, περιμετρικό στεγασμένο μπαλκόνι (που προσφέρει στέγαση στον εξωτερικό χώρο). Οι καθαρές γραμμές του συνοδεύονται από "ευκρίνεια" στην κατασκευή και στη δομή του. Ενδεικτικά αναφέρω τα δοκάρια στον πρόβολο του μπαλκονιού και το στέγαστρο του, τον διαχωρισμό πέτρας και τοίχου,  τις καθαρές γραμμές στα μωσαικά δάπεδα, την ένταξη του τοίχου πέτρας στο εσωτερικό χώρο, τον καθαρό ρυθμό των ανοιγμάτων μεταξύ κολονών στην όψη.

Η εξωτερική σκάλα, το μπαλκόνι και η ταράτσα, αλλά και η σχέση του με το έδαφος και το νερό μας θυμίζουν το κτίριο επεκτείνεται και πέρα των τοιχών του. Θα σταθώ στην σκάλα του κτιρίου.  Εκτός απο την γλυπτική και οικοδομική της αξία, χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του Τολούδη, αυτή έχει και άλλο ενδιαφέρον. Εξωτερική μεν, αλλά ενταγμένη στην εσωτερική δομή του κτιρίου τονίζοντας πιθανώς την αξία της κίνησης και της διαδρομής που καθαρίζει το μυαλό. Κάνει το κτίριο πιο ευάερο, πιο διάτρητο, και παίζει με την σχέση του μέσα και του έξω ακόμη περισσότερο. Είχε άραγε ήδη επισκεφτεί την Ιαπωνία όταν το σχεδίασε; 

Οι δράσεις των χρηστών του κτιρίου σίγουρα δεν περιορίζονται σε εσωτερικούς χώρος. Τους δίνεται η δυνατότητα να απολαύσουν το κλίμα και το περιβάλλον, το νερό, να βραχούν, να λερωθούν αλλά και να χαθεί το βλέμμα τους στον ορίζοντα, όχι μόνο όταν πλέουν και κάνουν βόλτα αλλά και όταν μελετούν, δουλεύουν, ετοιμάζονται, συνεργάζονται, κατασκευάζουν. 

Τα τετράγωνα του παράθυρα, σε αυστηρό ρυθμό τοποθετημένα, καδράρουν το τοπίο, τον γαλάζιο ουρανό, τον ορίζοντα, το λιμάνι, τον φάρο, το χτισμένο της πόλης, την σιλουέτα της Σαμοθράκης με την αποφασιστικότητα ενός ζωγράφου να περιλάβει τον κόσμο όλο σε ένα πλαίσιο.

Το κτίριο εκπέμπει μία δύναμη. Για το κτίριο ΝΟΑ [link] που αφορά των σύλλογο των ιστιοπλώων, επίσης του Τολούδη, θα μπορούσε να έλεγε κανείς ότι εκπέμπει κύρος και σοφία σαν αυτή των ιστιοπλόων. Για αυτο το κτίριο του 1ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων θα έλεγε κανείς ότι εκπέμπει ενέργεια σαν αυτή των ναυτοπροσκόπων, που ακούραστοι φτιάχνουν, βοηθούν, συνεργάζονται, ταξιδεύουν, μαθαίνουν. Νιώθει κανείς συγκίνηση να βλέπει πως μετά από τόσα χρόνια αξιοποιείται τόσο δημιουργικά ένα κτίριο, πως ενεργοποιείται από τους μικρούς ναυτοπρόσκοπους που μας εμπνέουν να είμαστε καλύτεροι άνθρωποι, πιο "χρήσιμοι" πολίτες ίσως για τα κοινά. 

Τα δύο κτίρια (ΝΟΑ και ναυτοπρόσκοποι) έχουν πολλά κοινά ως αντιπροσωπευτικά της αρχιτεκτονικής του Τολούδη (λειτουργικότητα, χώρος με φυσικό φως, πολλαπλότητα και διαχρονικότητα στην χρήση, γερές κατασκευές, ευφυείς λεπτομέρειες, κα.) αλλά και ως αρχιτεκτονικά τοπόσημα του λιμανιού: Περίοπτα, οριζόντια, με καθαρές γραμμές, στέκονται αγέρωχα και τα δύο με φόντο τους την ίδια την Αλεξανδρούπολη, να υποδεχτούν τους θαλασσινούς επισκέπτες, προβάλλοντας την καλύτερη της εικόνα. Να μην ξεχνάμε ότι και στα δύο κυματίζει η μεγάλη αγάπη του Τολούδη, η γαλανόλευκη.

Part of a series, αντί μνημοσύνου / instead of a memorial [02/40]. 

Tentative title(s): Γεώργιος Τολούδης: Σκέψεις για το Έργο του / George Toloudis: Bodies of Work.